THE BURN OUT SYNDROME IN THE RESIDENTS OF FAMILY MEDICINE AND THEIR LEVELS OF JOB SATISFACTION

Amaç: Yoðun ve stresli çalýþma koþullarý hekimlerin iþ yaþam kalitelerini olumsuz etkileyen yorgunluk ve üretkenlikte azalmayla karakterize tükenmiþlik sendromuna sebep olmaktadýr. Maslach ve Jackson, tükenmiþliði daha çok insanlarla yüz yüze çalýþmayý gerektiren iþ kollarýnda çalýþanlarda, uzamýþ stres ve bununla kiþisel baþa çýkma yöntemlerinin yetersiz kalmasý sonucu geliþen kronik fiziksel yorgunluk, ümitsizlik ve olumsuz benlik kavramýyla birlikte geliþen mesleðe ve yaþama karþý fiziksel, duygusal ve zihinsel yönden bir tükenmiþlik hali olarak tanýmlamýþlardýr (1,2). Tükenmiþliði bireyin iþinden duygusal olarak uzaklaþmasý ve tükenmesi (emotional exhaustion), duyarsýzlaþma (depersonalizasyon) ve kiþisel baþarýnýn (personal accomplishment) düþmesini içeren üç boyutta incelemiþlerdir (1). Asistanlýk, uzun çalýþma saatlerini içeren yoðun bir öðrenim dönemiyle karaktarizedir. Çeþitli çalýþmalarda asistanlarda tükenmiþlik düzeyleri %18-76 arasýnda gösterilmiþtir (3-6).Ýþ ortamýnýn özellikleri tükenme ve iþ doyumu üzerine etkilidir (7). Ýþ doyumu, çalýþanýn kendi iþinden duyduðu hoþnutluk, kendisini ve iþini deðerlendirmesi sonucu ulaþtýðý olumlu duygusal durum olarak tanýmlanmaktadýr. iþ doyumu, bireylerin fiziksel ve ruhsal saðlýklarýný doðrudan etkilediði gibi iþ hayatýnda etkinlik ve verimliliðin artmasýnda da olumlu etkileri vardýr (8). Çalýþmamýzýn amacý, aile hekimliði asistanlarýnda tükenmiþlik sendromu ve iþ tatmini düzeylerini deðerlendirmek ve ayný zamanda demografik özellikler, yaþam tarzý, çalýþma þartlarý gibi farklý deðiþkenlerle iliþkilerini ortaya koymaktýr.
Yöntem: Çalýþmamýza, 2015 yýlý içinde Þubat ve Mart aylarýnda Okmeydaný Araþtýrma ve Eðitim Hastanesi ve Þiþli Hamidiye Etfal Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi’nde uzmanlýk eðitimi almakta olan, ulaþýlabildiðmiz ve çalýþmaya katýlmayý kabul eden aile hekimliði asistanlarý dahil edildi. Katýlýmcýlar çalýþma hakkýnda bilgilendirildikten sonra onamlarý alýnarak hazýrlanmýþ olan anket yazýlý olarak uygulandý. Anketler üç bölümden oluþmaktaydý; (A) Demografik veri formu ve kiþisel yaþam tarzý, alýþkanlýklar, sosyal ve akademik yaþam, çalýþma koþullarý hakkýnda sorular, (B) Maslach Tükenmiþlik Ölçeði, (C) Minnesota Ýþ Doyumu Ölçeði. Toplam 22 maddeden oluþan Maslach Tükenmiþlik Ölçeði; duygusal tükenme (MBI-EE), Duyarsýzlaþma (MBI-D) ve kiþisel baþarý (MBI-PA) duygusunda azalma olmak üzere üç alt boyutta deðerlendirmektedir. Duygusal Tükenme (9 soru) ve Duyarsýzlaþma (5 soru) ile ilgili sorular olumsuz, kiþisel baþarý (8 soru) ile ilgili sorular olumlu ifadelerden oluþmaktadýr. Bu düzenlemede duygusal tükenme ve duyarsýzlaþma sorularý “hiçbir zaman = 0, çok nadir = 1, kimi zaman = 2, çoðu zaman = 3, her zaman = 4” þeklinde puanlandýrýlýrken, kiþisel baþarý sorularý tersine puanlandýrýlmýþtýr (hiçbir zaman = 4, çok nadir = 3, bazen = 2, çoðu zaman = 1, her zaman = 0). Bu puanlarýn toplanmasý ile duygusal tükenme için 0-36, duyarsýzlaþma için 0-20 ve kiþisel baþarý için 0-32 arasýnda deðiþen puanlar elde edilir. Uzmanlýk öðrencilerinin doyumlarýný ölçmek için 1967 yýlýnda geliþtirilen Minnesota Ýþ Doyum Ölçeði kullanýldý (9). Ölçek 1985 yýlýnda Türkçeye uyarlanarak geçerlilik ve güvenilirlik çalýþmalarý yapýlmýþtýr (Cronbach alfa=0,77) (10,11). Minnesota Ýþ Doyum Ölçeði 1-5 arasýnda puanlanan beþli likert tipi bir ölçektir. Toplam 20 sorudan oluþmaktadýr. Puanlama “hiç memnun deðilim = 1 puan”, “memnun deðilim = 2 puan”, “kararsýzým = 3 puan”, “memnunum = 4 puan”, “çok memnunum = 5 puan” þeklinde yapýlmaktadýr. Ölçekte ters soru bulunmamaktadýr. lçekten alýnabilecek en yüksek puan 100, en düþük puan 20 olup, orta noktaya düþen 60 ise nötr puaný ifade etmektedir. Puanlarýn 20’ye yaklaþmasý doyum düzeyinin düþtüðünü, 100’e yaklaþmasý ise doyum düzeyinin yükseldiðini göstermektedir. Minnesota Ýþ Doyum Ölçeði ile kiþinin içsel, dýþsal ve genel doyum düzeyi belirlenebilmektedir.Ýstatistiksel analizler için IBM SPSS Statistics 22 (IBM SPSS, Türkiye) programý kullanýldý. Çalýþmadan elde edilen veriler korelasyon analizi, baðýmsýz t-testleri, ki-kare gibi istatistiksel yöntemlerle analiz edildi. Anlamlýlýk p≤0.05 düzeyinde ve %95 güven aralýðýnda deðerlendirildi.
Bulgular: Çalýþmamýza 20 erkek ve 26 kadýn toplam 46 aile hekimliði asistaný katýlmýþtýr. Ortalama tükenmiþlik puanlarý; MBI-EE (duygusal tükenme) 22.28±5.60, MBI-D (duyarsýzlaþma) 21.43±5.54, MBIPA (kiþisel baþarý) 30.93±4.93 ve ortalama iþ doyumu puaný 58.63±13.74 olarak saptandý.
Tükenmiþlik ve iþ doyumu puanlarýnda cinsiyet ve medeni duruma göre deðiþkenlik gözlenmedi. Sosyal olarak aktif olmak yüksek iþ doyumu (p=0.012), yüksek MBI-PA (kiþisel baþarý ) (p=0.001) ve düþük MBI-EE (duygusal tükenme) (p=0.026) ile iliþkili bulundu. Hastane yöneticileri tarafýndan desteklendiðini hissetmek ve eðitim içeriði ve kalitesinin yeterli olduðu düþüncesi yüksek iþ doyumu (sýrasýyla p=0.048, p=0.036) ve düþük MBI-D (duyarsýzlaþma) ) puanlarý ile iliþkili bulundu (sýrasýyla p=0.014, p=0.017).
Sonuç: Birçok çalýþmada meslekte çalýþma yýlý arttýkça tükenmiþliðin daha az görüldüðü ve iþ doyumunun arttýðý bildirilmiþtir (12-15). Anestezi asistanlarýnda yapýlan bir çalýþmada 2. yýl asistanlarýnda duygusal tükenme ve duyarsýzlaþma alt boyutundan alýnan puanlar 4. yýl asistanlarýna göre anlamlý düzeyde yüksek bulunmuþtur (12). Çalýþmamýzda yaþ ile duygusal tükenme ve duyarsýzlaþma arasýnda negatif yönde korelasyon saptanmýþtýr. Yaþ ve çalýþma yýlý arttýkça, duyarsýzlaþmanýn azalmasý, bireylerin deneyimle elde ettikleri baþa çýkma yollarýnýn daha geliþmiþ olmasýna baðlanabilir. Meksika’da Aile hekimliði asistanlarýnda yapýlan bir çalýþmada kadýnlarda, 30 yaþ altýnda ve 1. yýl asistanlarýnda daha fazla tükenmiþlik gözlenmiþtir (6).Bir çalýþmada; duygusal tükenme düzeyi kadýnlarda daha yüksek seviyede görülmüþtür (16). Çalýþmamýzda ve bazý diðer çalýþmalarda cinsiyete göre tükenmiþlik düzeyleri açýsýndan anlamlý bir fark saptanmamýþtýr (17-19).